Qloballaşan dünyada insanların ingilis dilini bilməsinə böyük ehtiyac var. İstər müxtəlif xarici mənbələrdən istifadə edilməsi, istər auditoriya əhatə etmək, istərsə də iş tapmaq baxımından ingilis dili biliyinin olması vacibdir. Bəs Azərbaycan məktəblərində ingilis dilinə yanaşma, bu dilin tədrisi prosesi necədir?
Bununla bağlı ingilis dili müəlliminin və təhsil ekspertinin fikirlərini təqdim edir.
Bakı şəhəri 207 nömrəli tam orta məktəbin ingilis dili müəllimi Reyhan Rzayevanın fikrincə, məktəb illəri xarici dil üçün güclü zəmin yarada bilər, lakin C1 səviyyəsinə çatmaq üçün daha çox çalışmaq lazımdır.
Müsahibimiz bunun səbəbinin vaxt məhdudluğu, xarici dil tədrisinə adətən həftədə bir neçə saat ayrılması ilə bağlı olduğunu və bunun B1-B2 səviyyəsi üçün kifayət etdiyini, lakin C1 üçün yetərsiz olduğunu bildirib: “Xarici dil tədrisi 4 əsas bacarığın formalaşdırılmasına və inkişafına əsaslanır. Bunlar dinləyib-anlama, oxuyub-anlama, danışıq və yazı bacarıqlarıdır. Ənənəvi tədris metodunda daha çox oxu və yazı bacarıqlarına üstünlük verilirdisə, kurikulum sistemində artıq müasir vəsaitlər hər 4 bacarığa uyğun material və tapşırıqlarla zənginləşdirilib. Təbii ki, bu bacarıqların hansı səviyyədə tədrisi siniflər üzrə fərqlənir. Belə ki, ibtidai siniflərdə bu bacarıqlara uyğun biliklərin təməli qoyulur, artıq 5-ci sinifdən həmin vərdişlərin daha da inkişaf etdirilməsinə fokuslanılır. İbtidai siniflər A1 səviyyəsində, 5-9-cu siniflər A2, 10-11 siniflər isə B1-B2 səviyyəsinə yiyələnirlər. Təbii ki, siniflər dinləmə vəsaitləri, lazımi texnologiyalarla təmin olunur”.
Reyhan Rzayeva passiv öyrənmənin də dil öyrənmə prosesinə daxil edilə biləcəyini söyləyib: “Ənənəvi tədris əsasən müəllim mərkəzli dərslərə əsaslanır. Danışıq və ya müstəqil öyrənmə kimi fəal təcrübəyə daha az diqqət yetirilir ki, bunlar C1 səlisliyi üçün vacibdir.
C1 əldə etmək üçün tətbiq edilən metodlara, fikrimcə, dərsləri filmlər, kitablar, İKT, podkastlar və ya xarici dildə söhbətlərlə tamamlamaq daxildir. Kifayət qədər əzm və düzgün yanaşma ilə şagirdlər məktəb illərindən sonra C1 səviyyəsinə çata bilərlər”.
“Xarici dilin tədrisi zamanı bəzən səhvlərə yol verilir. Qrammatikaya həddindən artıq vaxt ayırmaq bu səhvlərdən biridir, çünki qrammatika vacib olsa da, təkcə qaydalara diqqət yetirmək dilin mənimsənilməsini çətinləşdirə bilər. Bu səhvlərdən digəri isə şagirdlərə xarici dildən kifayət qədər istifadəyə şərait yaratmamaq, onlarda ünsiyyət bacarıqlarını inkişaf etdirməmək, dərs zamanı müzakirələr, rollu oyunlar və təqdimatlardan istifadə etməməkdir. Müəllim mərkəzli və əzbəryönümlü dərslər şagirdlərdə motivasiyanın aşağı düşməsinə səbəb olur. Dərs zamanı şagirdlərin müxtəlif öyrənmə ehtiyaclarını qarşılamaq (vizual, auditor, kinestetik) tədrisin effektivliyini artırır”,- deyə müsahibimiz Reyhan Rzayeva fikrini yekunlaşdırıb.
Təhsil eksperti Elmin Nurinin fikrincə, ümumi təhsil müəssisələrində xarici dilə yanaşma həmişə birtərəfli olub: “Lakin daha dərinə baxsaq, ingilis dili buraxılış imtahanlarına daxil olan üç əsas fəndən biridir. Bu, ingilis dili biliyinin ümumtəhsil göstəricisinə təsir etdiyini təsdiqləyir. Deməli, bu fənnə ciddi yanaşmalıyıq”.
Ekspert qeyd edib ki, xarici dilə yalnız onu öyrənmək, riyaziyyata misal və məsələ həlli, Azərbaycan dilinə isə ahəng qanunu, təhlili bilmək kimi baxılmamalıdır, onların hər birinin dərin məzmunu var: “İngilis dilini öyrənməyin əsas məqsədləri olmalıdır. Məsələn, şagirdlər zəruri ingilis dili biliklərinə yiyələnməli, öyrənilən ölkələrin mədəniyyət və ənənələri ilə tanış edilməlidir. Bununla yanaşı, nitq fəaliyyəti üzrə kommunikativ bacarıqların inkişaf etdirilməsi ilə dil duyumunu, yaddaşın bütün növlərinin, məntiqi tənqidi və yaradıcı təfəkkürün formalaşdırılmasını, həmçinin inkişaf etdirilməsini unutmamalıyıq”.
Elmin Nurinin sözlərinə görə, ingilis dilinə çox ümumi yanaşılır. O qeyd edib ki, ingilis dili dünyada ünsiyyət dili olmaqla yanaşı elm, təhsil dilinə də çevrilib.
Müsahibimizin fikrincə, şagird dinlədiyi fikrin məzmununu izah etməyi bacarmalıdır: “Diqqət edilməli məqamlardan biri də budur ki, söhbət beyin prosesindən, məzmun izahından gedir. Şagird qarşısındakı insan ilə rahat şəkildə ünsiyyət qura bilməlidir.
Bu gün ingilis dili müəllimi lüğəti, qrammatikanı çox gözəl öyrədə, müxtəlif oyunlarla uşaqların marağını cəlb edə bilər, lakin məzmun xətləri, məqsəd və məramların bir ço